Original: 'Revolutionary Ideas of Karl Marx' by Alex Callinicos
শ্রমিক শক্তি
মার্ক্সবাদৰ এটা অন্যতম প্রাথমিক প্রস্তাৱনা হৈছে যে পুঁজিবাদেই সাম্যবাদৰ বস্তুগত ভূমি নির্মাণ কৰে। পুঁজিবাদী উৎপাদন সম্পর্কই শ্রমৰ উৎপাদনশীলতা অতিপাত বৃদ্ধি কৰে কিন্তু একেসময়তে ই
উৎপাদিকা শক্তিৰ ভৱিষ্যত বিকাশৰ ক্ষেত্রত হেঙাৰ হিচাপে থিয় দিয়ে।
সমৃদ্ধি আৰু মন্দাৱস্থাৰ পুণৰাবৃত্তিৰে ভৰা উৎপাদনৰ এক বিৰাট চক্র
ইয়েই নির্মাণ কৰে।
কথাখিনি এনেকৈয়ো কব পৰা
যায়ঃ পুঁজিবাদে সাম্যবাদৰ নির্মাণ একেসময়তে সম্ভৱপৰ তথা বাঞ্ছনীয় কৰি তুলিছে। পুঁজিবাদে এনে এটি সামাজিক
শক্তি সৃষ্টি কৰিছে যি শেহত গৈ পুঁজিবাদৰে ধ্বংস মাতি আনিব আৰু শ্রেণীমুক্ত সমাজ
এখন নির্মাণ কৰিব। এই সামাজিক শক্তিটো হৈছে শ্রমিক শ্রেণী। মার্ক্স এংগেলছে
কমিউনিষ্ট মেনিফেষ্টোত এনেদৰে লিখিছেঃ
বুর্জোৱাৰ অস্তিত্ব আৰু শাসনৰ বাবে প্রয়োজনীয় উপাদানটো হৈছে পুঁজিৰ গঠন আৰু বিকাশ।
আনহাতে পুঁজিৰ বাবে প্রয়োজনীয় উপাদানটো হৈছে মজুৰী শ্রম...উদ্যোগৰ বিকাশ তথা
প্রতিযোগিতাৰ ফলত শ্রমিকসকলৰ বিচ্ছিন্ন অৱস্থাৰ অৱসান ঘটে আৰু তাৰ ঠাইত শ্রমিকৰ সহযোগিতা গঢ় লৈ উঠে। আধুনিক উদ্যোগৰ বিকাশে সেয়েহে বুর্জোৱাহঁতৰ ভৰিৰ তলৰ মাটি কাঢ়ি আনিছে...বুর্জোৱাহঁতে নিজৰে মৃত্যুদূত নির্মাণ কৰিছে। বুর্জোৱাৰ মৃত্যু আৰু সর্বহাৰাৰ বিজয় অৱশ্যাম্ভৱী (CW vi, 496)।
কিন্তু সেইবুলি
স্বয়ংক্রিয়ভাৱে পুঁজিবাদৰ পতন নঘটে। বৰং তাৰ বাবে শ্রমিক
শ্রেণীয়ে সংগঠন, বিপ্লৱী চেতনা তথা অনুশীলন গঢ়ি
তুলিব লাগিব। ১৮৭৯ চনত মার্ক্স-এংগেলছে তেওঁলোকৰ ৰাজনীতিৰ বিষয়ে এনেদৰে লিখিছেঃ
বিগত চল্লিশ বছৰ ধৰি
আমি কৈ আহিছোঁ যে শ্রেণী সংগ্রামেই হৈছে ইতিহাসৰ তাৎক্ষণিক চালিকা শক্তি আৰু
বুর্জোৱা তথা সর্বহাৰাৰ শ্রেণী সংগ্রাম হৈছে আধুনিক
সামাজিক বিপ্লৱৰ এডাল বৃহৎ বঠা। যেতিয়া আন্তর্জাতিক গঠন কৰা
হৈছিল, আমি তাৰ যুদ্ধ নিনাদ এনেদৰে তৈয়াৰ কৰিছিলোঃ ‘শ্রমিক শ্রেণীৰ মুক্তি শ্রমিকে
নিজে মাতি আনিব লাগিব’ (SC, 327)।
শ্রমিকৰ স্ব-মুক্তি হৈছে
মার্ক্সৰ চিন্তনৰ অভিন্ন অংগ। হাল ড্রেপাৰে ‘সমাজবাদৰ দুটি আত্মা’ৰ কথা উল্লেখ কৰিছেঃ
‘ওপৰৰ পৰা জাপি দিয়া সমাজবাদ’ তথা ‘তলৰ পৰা নির্মাণ হোৱা সমাজবাদ’। ‘ওপৰৰ পৰা জাপি দিয়া সমাজবাদ’ৰ মতে একাংশ প্রবুদ্ধ নেতাৰ কাৰুকার্যৰ
দ্বাৰাই সমাজবাদ নির্মিত হয়; এই নেতাসকলেই ৰাষ্ট্রখন নিয়ন্ত্রণ কৰে তথা শ্রমিকৰ হৈ
তেওঁলোকে ৰাষ্ট্রৰ কেতবোৰ সংস্কাৰ সাধন কৰে। সংস্কাৰবাদী বাওঁপন্থী
দলসমূহে সাধাৰণতে এনে নীতিৰ পোষকতা কৰে। তেওঁলোকৰ মতে সংসদৰ
বাওঁপন্থী সাংসদ বা পার্টিৰ নেতাসকলেই হৈছে পৰিবর্তনৰ মূল এজেণ্ট। কিন্তু মার্ক্সে
‘তলৰ পৰা নির্মাণ হোৱা সমাজবাদ’ৰহে পোষকতা কৰিছিল
– অর্থাৎ য’ত শ্রমিকসকলে স্ব-অনুশীলনৰ জৰিয়তে নিজেই নিজৰ মুক্তি মাতি আনিব।