Wednesday, January 29, 2014

ফেচীবাদৰ ৰাজনৈতিক সংস্কৃতি

মূলঃ জয়ৰছ বানাজি
অনুবাদঃ ময়ূৰ চেতিয়া

 ['নতুন পদাতিক' আলোচনী মার্চ ২০১৪ সংখ্যাত প্রকাশিত।]

[২০০২ চনৰ চেপ্তেম্বৰ মাহত মুম্বাইস্থিত ‘বিকাশ অধ্যয়ন কেন্দ্র’ই আয়োজন কৰা গুজৰাট সম্পর্কীয় আলোচনাচক্রত প্রদান কৰা ভাষণৰ লিখিত ৰূপ। ]

আজিৰ আলোচনাৰ শীর্ষক হৈছে ‘ফেচীবাদৰ ৰাজনৈতিক সংস্কৃতি’; মই সচেতনভাৱেই এই ‘ৰাজনৈতিক
সংস্কৃতি’ বাক্যাংশটো ব্যহাৰ কৰিছোঁ যাতে বাওঁপন্থী মহলসমূহত সততে পৰিলক্ষিত ফেচীবাদ সম্পর্কীয় পৰম্পৰাগত চিন্তাচর্চাৰ পৰা কিছুদূৰৈলৈ আঁতৰি আহি আন কেতবোৰ উপেক্ষিত কিন্তু গুৰুত্বপূর্ণ  দিশ সম্পর্কে আলোচনা কৰিব পৰা যায়[1] এই দিশসমূহ সম্পর্কে পৰম্পৰাগত বাওঁপন্থী চিন্তাধাৰা নিমাত বুলিয়েই কব পাৰি, অথচ সমাজত সিবিলাকৰ ব্যাপ্তি অতিশয় গভীৰপ্রথমতেই মই ফেচীবাদ সম্পর্কীয় সবাটোকৈ যান্ত্রিক কিন্তু বহুল আলোচিত (তথা দুর্ভাগ্যজনকভাৱে প্রভাশালী) বাওঁপন্থী তত্ত্বসমূহৰ বিষয়ে আলোচনা কৰিম। এইক্ষেত্রত পোনপ্রথমেই ২০ তথা ৩০ৰ দশকৰ আশে-পাশে বহুল প্রচাৰিত ‘কমিন্টার্ণ লাইন’ৰ বিষয়ে উল্লেখ কৰিব পাৰি কমিন্টার্ণৰ এই লাইন মতে ফেচীবাদ হৈছে “বিত্তীয় পুঁজিৰ সবাটোকৈ প্রতিক্রিয়াশীল, উৎকট জাতীয়তাবাদী তথা সাম্রাজ্যবাদী অংশসমূহৰ মুক্ত সন্ত্রাসবাদী স্বৈৰতন্ত্র”। “ই একাধিপত্যবাদী পুঁজিৰ বাবে পেটি-বুর্জোৱা অংশটোৰ মাজত এক গণ আধাৰ তৈয়াৰ কৰিবলৈ চেষ্টা কৰে” (এই “চেষ্টা কৰে” বাক্যাংশলৈ মন কৰক)। “ই সাধাৰণ জীনৰ পৰা ছিন্নমূল হৈ পৰা, বিশেষকৈ বৃহৎ চহৰসমূহত শ্রেণী-বিচ্ছিন্ন হৈ পৰা  কৃষক, কাৰিকৰ, অফিচ কর্মচাৰী, প্রশাসনিক বিষয়া আদিৰ প্রতি আহবান জনায়ই আনকি শ্রমিক শ্রেণীৰ মাজতো প্রবেশ কৰিবলৈ চেষ্টা চলোৱা দেখা যায়” (Roger Griffin, Fascism, পৃষ্ঠা ২৬২) অর্থাৎ, চমুকৈ কবলৈ গলে, কমিন্টার্ণৰ লাইন মতে, ফেচীবাদ হৈছে বিত্তীয় পুঁজিৰ সবাটোকৈ প্রতিক্রিয়াশীল অংশটোৰ স্বৈৰতন্ত্র। পিছে এইখিনিতে এটা আমোদজনক দিশৰ প্রতি মন কৰকঃ জার্মানীৰ নাজী পার্টিয়ে আনুষ্ঠানিকভাৱে কিন্তু নিজকে এটি “শ্রমিক দল” হিচাপেই চিনাকি দিছিল। অর্থাৎ অতিশয় স্থূল ৰূপত  হলেও বাগাড়ম্বৰৰ স্তৰত নাজীহঁতে নিজকে শ্রমিক সমর্থনৰ বাবে  আহ্বান জনোৱা দল হিচাপেই গণ্য কৰিছিল।  ইয়াৰ পৰাই বুজিব পাৰি যে  কেল পুঁজিৰ স্বৈৰতন্ত্র বুলি ঘোষণা কৰিয়েই ফেচীবাদৰ সামগ্রিক স্বৰূপ চিনাক্ত কৰিব পৰা নাযাব।

Thursday, January 23, 2014

বিভ্রান্তিৰ দলিল ময়ূৰ বৰাৰ ‘মার্ক্স-গ্রন্থ’

বিভিন্ন বিতর্কমূলক বিষয় সম্পর্কে সাহসী তথা স্পষ্ট ভাষাত নিজ অভিমত তথা বিশ্লেষণ আগবঢ়াই
পাঠকৰ ভূয়সী প্রশংসা লাভ কৰিবলৈ সক্ষম হোৱা মননশীল লেখক ময়ূৰ বৰাৰ শেহতীয়া গ্রন্থ “মার্ক্সেই বজালে নেকি কমিউনিজমৰ মৃত্যুঘণ্টা”খনি পঢ়ি অতিশয় হতাশ হলোঁ। বিভিন্ন তৰল যুক্তি তথা  বিভ্রান্তিকৰ তথ্যৰে পৰিপূর্ণ এই গ্রন্থখনিয়ে বৰাৰ ঈপ্সিত “ধর্মনিৰপেক্ষ সোঁ-পন্থী” চিন্তাৰ ধাৰাটোক সমৃদ্ধ কৰাৰ বিপৰীতে বৌদ্ধিক আলোচনাৰ স্তৰটোক নিম্নগামীহে কৰিব বুলি আমাৰ আশংকা হৈছে। উদাৰবাদী গণতন্ত্রৰ প্রতি থকা বৰাৰ গভীৰ আস্থাখিনিৰ প্রতি সন্মান জনায়ো আমি কবলৈ বাধ্য হৈছো যে মার্ক্সবাদৰ সমালোচনাৰ বাবে প্রয়োজনীয়  নূন্যতম পঢ়াশুনাখিনিও বৰাই কৰা নাই। কোনো সমকালীন মার্ক্সবাদী চিন্তাবিদৰ লেখনী আদি অধ্যয়ন কৰাটো বাদেই, বৰাই উদাৰবাদী ধাৰাটোৰ মার্ক্সবাদ-বিৰোধী সসন্মানীয় পণ্ডিতসকলৰো মূল ৰছনাসমূহ পঢ়ি চোৱাৰ কোনো প্রয়োজনবোধ নকৰিলে। ফলতঃ বৰাৰ মার্ক্সবাদ বিৰোধিতাই বৌদ্ধিক ঊৎকর্ষৰ ৰূপ লোৱাৰ বিপৰীতে কুৎসা ৰটনাৰ পিনেহে ধাবমান হোৱা যেন দেখা গল। সোঁ-পন্থী বৌদ্ধিক ধাৰাটোৰ ভবিষ্যতৰ বাবে ই কোনো শুভ লক্ষণ নহয়। 

Saturday, January 18, 2014

মুক্তিৰ শৃংখলঃ নেলচন মাণ্ডেলাৰ জটিল ঐতিহ্য

মূলঃ এজাজ আহমেদ
অনুবাদঃ ময়ূৰ চেতিয়া

('নতুন পদাতিক' আলোচনীৰ ফেব্রুৱাৰী ২০১৪ সংখ্যাত প্রকাশিত)

মানুহজনৰ নাম নেলচন মাণ্ডেলা। বন্ধুবর্গ আৰু সতীর্থগণৰ মৰমৰ ‘মাদিবা’। মাণ্ডেলা আৰু নাই। এক ঘটনাবহুল তথা দীর্ঘ জীৱন পৰিক্রমাৰ অন্ত পেলাই ২০১৩ চনৰ ৫ ডিচেম্বৰ তাৰিখে মাণ্ডেলাই ইহসংসাৰ ত্যাগ কৰিলে। মৃত্যুৰ সময়ত তেওঁৰ বয়স আছিল- ৯৫ বছৰদ্বিতীয় বিশ্বযুদ্ধৰ পাছৰ সময়ছোৱাৰ আটাইতকৈ প্রেৰণাদায়ী ব্যক্তিসকলৰ মাজত তেওঁৰ নাম সর্বদা অন্যতম হৈ ৰবএক মানবীয় স্বপ্নদ্রষ্টা, অতুলনীয় সাহসৰ জীৱন্ত প্রতীক মাণ্ডেলা আছিল সদায়েই মৃদুভাষী কিন্তু ব্যৱহাৰ তথা চালচলনৰ ক্ষেত্রত অতিশয় দৃঢ় এই বিষয়ে কোনো সন্দেহ নাই যে তেওঁৰ অপৰিসীম ধৈর্য, বর্ণবাদী অপমানৰ সমুখত সগর্বে ঠিয় হৈ ৰোৱাৰ অদম্য সাহস আৰু হাৰ নমনা সংগ্রামী সত্তাই যুগ যুগ ধৰি মানুহক বৈষম্য আৰু অত্যাচাৰৰ বিৰুদ্ধে যুঁজাৰ প্রেৰণা দি যাব নব্বৈৰ দশকত দক্ষিণ আফ্রিকাৰ বর্ণবাদী ব্যৱস্থাটোৰ পৰিসমাপ্তি সমগ্র বিংশ শতিকাটোৰে এক উল্লেখযোগ্য ঘটনা বুলি কব পাৰিঅৱশ্যে যিটো প্রক্রিয়াৰ দ্বাৰা এই ব্যৱস্থাটোৰ পৰিসমাপ্তি ঘটোৱা হল, সেয়া মুঠেও প্রশ্নৰ ঊর্ধত নাছিললক্ষণীয়ভাৱে, এই বিষয়ক আটাইতকৈ চূড়ান্ত তথা নির্ণায়ক পর্যায়ৰ আলোচনা আৰম্ভ হোৱালৈকে ইতিমধ্যেই চোভিয়েট ইউনিয়নৰ পতন ঘটিছিল। বিশ্বৰ ভূ-ৰাজনৈতিক আবহাৱাৰ এই বৃহৎ পৰিবর্তনে  দক্ষিণ আফ্রিকাৰ আলোচনা প্রক্রিয়াটোকো গভীৰভাৱে প্রভাৱিত কৰিছিল এইক্ষেত্রত আন এটা সমসাময়িক উদাহৰণৰ  হৈছে ইজৰাইল-পেলেষ্টাইনৰ শান্তি বার্তা আৰু  ১৯৯৩ চনৰ অচল’ সন্ধি (Oslo Accord) আপাত দৃষ্টিত মাণ্ডেলা আৰু য়াছেৰ আৰাফাটৰ মাজত বিশেষ কোনো মিল নথকা যেন লাগিলেও দুয়োজনে সম্মুখীন হোৱা পৰিস্থিতিৰ সামঞ্জস্যতা মন কৰিবলগীয়া।  দুয়োৰে শত্রু আছিল বসতি ঔপনিবেশকাৰী(settler colonial) একোখন ৰাষ্ট্র – দক্ষিণ আফ্রিকা আৰু ইজৰাইল। দুয়োজনে সশস্ত্র বিপ্লৱী পন্থাৰে সংগ্রাম আৰম্ভ কৰিছিল, জীৱনৰ শেহৰছোৱা সময়ত দুয়োজনে মুখামুখি হব লগা হৈছিল একেটি কঠিন প্রশ্নৰঃ বিপ্লৱৰ পৰিপন্থী সময়ছোৱাত কেনেকৈ অতি শক্তিশালী শত্রুৰ সৈতে এক সন্মানজনক সমাধান সূত্র বিকশিত কৰা যায়? এনে স্থিতিত সন্মানৰ লগতে সমতাও প্রতিষ্ঠা কৰা সম্ভৱনে?

ৰামৰ অযোধ্যা

  মূলঃ সৰোজ মিশ্ৰ https://kafila.online/2024/01/02/rams-ayodhya-saroj-mishra/ অনুবাদঃ ময়ূ ৰ চেতিয়া   কোৱা হয় -   ৰামৰ জন্ম অযোধ্য...