মূলঃ জয়ৰছ বানাজি
অনুবাদঃ ময়ূৰ চেতিয়া
['নতুন পদাতিক' আলোচনীৰ মার্চ ২০১৪ সংখ্যাত প্রকাশিত।]
[২০০২ চনৰ চেপ্তেম্বৰ মাহত মুম্বাইস্থিত ‘বিকাশ অধ্যয়ন কেন্দ্র’ই আয়োজন কৰা গুজৰাট সম্পর্কীয় আলোচনাচক্রত প্রদান কৰা ভাষণৰ লিখিত ৰূপ। ]
[২০০২ চনৰ চেপ্তেম্বৰ মাহত মুম্বাইস্থিত ‘বিকাশ অধ্যয়ন কেন্দ্র’ই আয়োজন কৰা গুজৰাট সম্পর্কীয় আলোচনাচক্রত প্রদান কৰা ভাষণৰ লিখিত ৰূপ। ]
সংস্কৃতি’ বাক্যাংশটো ব্যৱহাৰ কৰিছোঁ যাতে বাওঁপন্থী মহলসমূহত সততে পৰিলক্ষিত ফেচীবাদ সম্পর্কীয় পৰম্পৰাগত চিন্তাচর্চাৰ পৰা কিছুদূৰৈলৈ আঁতৰি আহি আন কেতবোৰ উপেক্ষিত কিন্তু গুৰুত্বপূর্ণ দিশ সম্পর্কে আলোচনা কৰিব পৰা যায়[1]। এই দিশসমূহ সম্পর্কে পৰম্পৰাগত বাওঁপন্থী চিন্তাধাৰা নিমাত বুলিয়েই কব পাৰি, অথচ সমাজত সিবিলাকৰ ব্যাপ্তি অতিশয় গভীৰ। প্রথমতেই মই ফেচীবাদ সম্পর্কীয় সবাটোকৈ যান্ত্রিক কিন্তু বহুল আলোচিত (তথা দুর্ভাগ্যজনকভাৱে প্রভাৱশালী) বাওঁপন্থী তত্ত্বসমূহৰ বিষয়ে আলোচনা কৰিম। এইক্ষেত্রত পোনপ্রথমেই ২০ তথা ৩০ৰ দশকৰ আশে-পাশে বহুল প্রচাৰিত ‘কমিন্টার্ণ লাইন’ৰ বিষয়ে উল্লেখ কৰিব পাৰি। কমিন্টার্ণৰ এই লাইন মতে ফেচীবাদ হৈছে “বিত্তীয় পুঁজিৰ সবাটোকৈ প্রতিক্রিয়াশীল, উৎকট জাতীয়তাবাদী তথা সাম্রাজ্যবাদী অংশসমূহৰ মুক্ত সন্ত্রাসবাদী স্বৈৰতন্ত্র”। “ই একাধিপত্যবাদী পুঁজিৰ বাবে পেটি-বুর্জোৱা অংশটোৰ মাজত এক গণ আধাৰ তৈয়াৰ কৰিবলৈ চেষ্টা কৰে” (এই “চেষ্টা কৰে” বাক্যাংশলৈ মন কৰক)। “ই সাধাৰণ জীৱনৰ পৰা ছিন্নমূল হৈ পৰা, বিশেষকৈ বৃহৎ চহৰসমূহত শ্রেণী-বিচ্ছিন্ন হৈ পৰা কৃষক, কাৰিকৰ, অফিচ কর্মচাৰী, প্রশাসনিক বিষয়া আদিৰ প্রতি আহবান জনায়। ই আনকি শ্রমিক শ্রেণীৰ মাজতো প্রবেশ কৰিবলৈ চেষ্টা চলোৱা দেখা যায়” (Roger Griffin, Fascism, পৃষ্ঠা ২৬২)। অর্থাৎ, চমুকৈ কবলৈ গলে, কমিন্টার্ণৰ লাইন মতে, ফেচীবাদ হৈছে বিত্তীয় পুঁজিৰ সবাটোকৈ প্রতিক্রিয়াশীল অংশটোৰ স্বৈৰতন্ত্র। পিছে এইখিনিতে এটা আমোদজনক দিশৰ প্রতি মন কৰকঃ জার্মানীৰ নাজী পার্টিয়ে আনুষ্ঠানিকভাৱে কিন্তু নিজকে এটি “শ্রমিক দল” হিচাপেই চিনাকি দিছিল। অর্থাৎ অতিশয় স্থূল ৰূপত হলেও বাগাড়ম্বৰৰ স্তৰত নাজীহঁতে নিজকে শ্রমিক সমর্থনৰ বাবে আহ্বান জনোৱা দল হিচাপেই গণ্য কৰিছিল। ইয়াৰ পৰাই বুজিব পাৰি যে কেৱল পুঁজিৰ স্বৈৰতন্ত্র বুলি ঘোষণা কৰিয়েই ফেচীবাদৰ সামগ্রিক স্বৰূপ চিনাক্ত কৰিব পৰা নাযাব।