Saturday, January 6, 2024

ৰামৰ অযোধ্যা

 মূলঃ সৰোজ মিশ্ৰ

https://kafila.online/2024/01/02/rams-ayodhya-saroj-mishra/

অনুবাদঃ ময়ূ চেতিয়া

 

কোৱা হয় -  ৰামৰ জন্ম অযোধ্যাত হৈছিল, তাতেই খেলা-ধুলা কৰিছিল,  ডাঙৰ-দীঘল হৈছিল, তাৰানিৰ্বাসনলৈ পঠোৱা হৈছিল, তথা উভতি আহি তেওঁ তাতেই শাসন কৰিছিল। এসময়ত তেওঁৰ জীৱনৰ প্ৰতিটো মুহূৰ্তক স্মৰণ কৰি একো-কোটা মন্দিৰ নিৰ্মাণ কৰা হল তেওঁ য’ত খেলিছিল, তাত নির্মিত হ’ল গুলেলা মন্দিৰ। পঢ়া-শুনা কৰা ঠাইখনত নির্মান কৰা হ’ল বশিষ্ঠ মন্দিৰ তেওঁ য'ত বহি শাসন কৰিছিল, তাতো এটা মন্দিৰ নির্মান কৰা হ’ল য’ত খাদ্য খাইছিল, সেয়া হ’লগৈ সীতা চুভৰতে যত বাস কৰিছিল, তাত নির্মাণ কৰা হ’ল ভ মন্দিৰ। লগতে নির্মাণ কৰা হ’ল হনুমান মন্দিৰ,  কোপ ভৱন, সুমিত্ৰা মন্দিৰ, ৰথ ভৱন। সম্প্রতি অযোধ্যাত এনে বিটা মন্দিৰ আছে,  যিবিলাকক ৪০০-৫০০ পূর্বে নির্মাণ কৰা হৈছিল অৰ্থাৎ ভাৰতবৰ্ষত মোগল বা মুছলমানৰ শাসন চলি থকাৰ সময়তে এই মন্দিৰসমূহ নিৰ্মাণ কৰা হৈছিল।

আচহুৱা নহয়নে! মুছলমান শাসকসকলে কেনেকৈ এই মন্দিৰবিলাক নিৰ্মাণ কৰিবলৈ দিলে?  তেওঁলোকেতো কেল মন্দি ভঙাৰেই কথা আছিল! মন্দিৰ ভঙা অভিযোগৰ বাবেইতো আজি তেওঁলোকক স্মৰণ কৰা হয়! তেওঁলোকৰ কাৰ্যকালত এখন সম্পূৰ্ণ চহৰ মন্দিৰৰ চহলৈ ৰূপান্তৰিত হৈছিল আৰু তেওঁলোকে একোৱেই কৰা নাছিল! সেয়া কেনে কথা? মন্দিৰৰ বাবে মাটি দা ৰা মুছলমান শাসক –সিহঁত দেখোন আততায়ী হোৱাৰহে কথা আছিল! মানুহে কয় – য’ত গুলেলা মন্দিৰ নিৰ্মাণৰা হৈছিল, সেইখিনি মাটি মুছলমান শাসকে দিছিল। মানুহে নিশ্চয় মিছাকৈয়ে তেনেকৈ কয়! দিগম্বৰ আখৰাত সংক্ষণ কৰি ৰখা সেই দলিলখনো নিশ্চয়কৈ মিছা,ত লিখা আছে যে মুছলমান ৰজাই মন্দিৰ নিৰ্মাণৰ বাবে ৫০০ বিঘা মাটি দিছিল। নবাব ছিৰাজ-উদ-দৌলাই নিৰ্মোহী আখৰাৰ বাবে মাটি দিয়াৰ কথাও নিশ্চয়কৈ মিছা সত্য মাথোঁ বাবৰ আৰু তেওঁৰ দ্বাৰা নিৰ্মিত বাবৰি মছজিদ!

এতিয়া ১৫২৮ চনৰ আশে-পাশে জন্ম লোৱা  তুলসী দাসেও  মিছা মতা যেন অনুভ হব ধৰিছে। মানুহে কয় যে ১৫২৮ চনত বাবৰে ৰাম মন্দিৰ ভাঙি বাবৰি মছজিদ নিৰ্মাণ কৰিছিল। তুলসীয়ে নিশ্চয় সেই বিষয়ে জানিছিল বা শুনিছিবাবৰে ৰামৰ জন্মস্থান ধ্বংস কৰি আছিল আৰু তুলসীয়ে লিখি আছিল – মাং কে খাইবো, চিত মেই চোইবো। আৰু তাৰ পিছত সেইজন মানুহেই “ৰামচৰিত মানস লিখিলে! ৰাম মন্দিৰ ভাঙি বাবৰি মছজিদ নিৰ্মাণৰা বাবে তুলসীৰ অকনো আক্ষেপ নহল নে? তেওঁ  তো এনে আক্ষেপ কথা লিখি নগ’ল কিয়?

অযোধ্যাত  আজি সত্য আৰু মিথ্যাৰ অৰ্থ হেৰাগৈছে। তাত মুছলমানসকলে পাঁচ প্ৰজন্ম ধৰি ফুলৰ খেতি কৰি আহিছে। তেওঁলোকৰ ফুলবোৰ সকলো মন্দিৰত, তাত বাস কৰা দেৱতাসকলৰ গা, ৰামৰ ৰীৰত তর্পন কৰি অহা হৈছেমুছলমানসকলে বহুদিনৰ পৰাই তাত নিৰ্মাণৰ পেছাত জড়িত হৈ আহিছে। সন্যাসী, ঋষি, ৰামভক্ত – চবেই এই মুছলমানে বনোৱা পিন্ধি আহিছেসৌ সিদিনালৈকে সুন্দৰ ভৱন মন্দিৰৰ সামগ্ৰি পৰিচালনা চাৰি দশক পর্যন্ত এজন মুছলমানৰ হাতত আছিল১৯৪৯ চনত ইয়াৰ কমাণ্ড লোৱা মুন্নু মিয়া ১৯৯২ চনৰ ২৩ ডিচেম্বৰলৈকে ইয়াৰ মেনেজাৰ হৈ আছিলযেতিয়াই মানুহ কম হয়, আৰু আৰতিৰ সময়ত মুন্নু মিয়া নিজে খৰতাল বজাবলৈ থিয় হয়, তেতিয়া তেওঁ ভাবিছিলনে - অযোধ্যাৰ সত্য কি আৰু মিথ্যা কি?

আগৰৱালাসকলে নিৰ্মাণ কৰা মন্দিৰটোৰ প্ৰতি চপৰা ইটাতে ৭৮৬ বুলি লিখা আছে। তাৰ বাবে সকলো ইটা দিছিল ৰাজা হুছেইন আলী খানে। কোনটো সঁচা? কোনটো মিছা? মন্দিৰ নিৰ্মাণ কৰা সেই আগৰৱালাসকল পাগল আছিল নেকি? মন্দিৰৰ বাবে ইটা দিয়া হুছেইন আলী খান পাগল আছিল নেকি? এই মন্দিৰটোলৈ হিন্দু মুছলমান চবেই আহে, আশীষ বিচাৰিমাত্র এটা নম্বৰে - ৭৮৬ য়ে - মন্দিৰটো চবৰে কৰি তুলিলে। সত্য কি কে১৯৯২ চনৰ ৬ ডিচেম্বৰেই নির্ধাণ কৰি?

১৯৯২ চনৰ ৬ ডিচেম্বৰৰ পিছত অযোধ্যাৰ অধিকাংশ মন্দিৰ চৰকাৰে নিজৰ দখল লৈ ললেদর্জাত তলা লাগিল। আৰতি বন্ধ হৈল। মানুহৰ গতিবিধি ৰূদ্ধ হৈ পৰিল। বন্ধ দুৱাৰৰ আঁৰত বহি থকা দেৱ-দেৱীসকলে গম্বুজত উঠি ৰামক স্পৰ্শ কৰিবলৈ স্পর্ধা কৰাসকলক কেতিয়াবা বাৰু শোকত গালি পাৰেনে?  জনশূণ্য হনুমান মন্দিৰ অথবা সীতা ৰচুত বাৰু সেই তেজ গোন্ধ পোৱা যাইনে, যি তেজ ৰামৰ নামত অযোধ্যা তথা সমগ্র ভাৰতত বোৱাই দিয়া হল?

 

অযোধ্যা হৈছে এখন চহৰ ইছ্যুলৈ পৰিণত হোৱাৰ কাহিনী।

 

অযোধ্যা হৈছে সংস্কৃতিৰ মৃত্যুৰ কাহিনী।



Wednesday, December 20, 2023

এন্টোনিও নেগ্রিলৈ শ্রদ্ধাঞ্জলি

এই সপ্তাহটোত ৯০ বছৰ বয়সত মৃত্যু হোৱা এন্টোনিও নেগ্রি আছিল ১৯৬০ আৰু ১৯৭০ দশকৰ ইটালীৰ সামাজিক-ৰাজনৈতিক বিস্ফোৰণে সৃষ্টি কৰা আটাইতকৈ প্ৰভাৱশালী মাৰ্ক্সবাদী চিন্তাবিদ।

ইউৰোপৰ প্রসংগত পৰ্তুগীজ বিপ্লৱৰ উদাহৰণটো বাদ দিলে, ইটালীতেই এই সময়ছোৱাৰ সামাজিক সংগ্রামবিলাক শীর্ষ স্থানত উপনীত হৈছিল বুলি কব পৰা যায়। ১৯৬৯ চনৰ উষ্ম শৰৎকালচোৱাত ছাত্ৰ বিদ্ৰোহৰ সৈতে এলানি স্বতঃস্ফূর্ত শ্রমিক ধর্মঘটৰ মিলন ঘটিছিল। শ্ৰমিক শ্রেণী আৰু ছাত্ৰ সমাজৰ  ক্রমবর্ধমান ৰেডিকেল কার্যকলাপে সমগ্র ইউৰোপৰে সর্ববৃহৎ উগ্র বাওঁপন্থী শক্তিটোৰো জন্ম দিছিল।

 

এনে সন্ধিক্ষণৰ আগজাননী দিয়া বাওঁ যুৱ-বুদ্ধিজীৱীৰ এটা গোটৰ অন্যতম সদস্য আছিল নেগ্রি। এই যুৱ চামটোৱে সেই সময়ৰ সংস্কাৰবাদী কমিউনিষ্ট তথা সমাজবাদী দলসমূহৰ মাজত চলমান  জড়ীভূত মাৰ্ক্সবাদৰ গলিত অৰণ্য পৰা ওলাই আহিবলৈ যৎপৰনাস্তি কৰিছিল।

 

সেই সময়ৰ আন এজন প্রধান মার্ক্সবাদী মাৰিঅট্ৰণ্টিয়ে তেওঁৰ গুৰুত্বপূৰ্ণ গ্ৰন্থ ৱৰ্কাৰছ এণ্ড কেপিটেল”(১৯৬৬) খনত তেওঁৰ শ্ৰমিকবাদ”(workerism)শীর্ষক ধাৰণাটোৰ প্রাথমিক সূত্রখিনি বিকশিত কৰিছিল। তেওঁ লিখিলে, “আমিও আদিতে পুঁজিবাদী বিকাশক প্রথম আৰু শ্ৰমিক শ্রেণীক দ্বিতীয় বুলি গণ্য কৰিছিলো তেওঁ লগতে লিখিলে এয়া ভুল আছিল। এতিয়া আমি প্রশ্নটোক মূৰত ধৰি ঘূৰাই পেলাব লাগিব, দৃষ্টি সলনি কৰিব লাগিব, আৰু প্রাথমিক নীতিবিলাকৰ পৰা পুনৰ আৰম্ভ কৰিব লাগিব, অৰ্থাৎ শ্ৰমিক শ্ৰেণীৰ সংগ্ৰামৰ পৰা আৰম্ভ কৰিব লাগিব... পুঁজিবাদী বিকাশ হৈছে শ্ৰমিক শ্ৰেণীৰ সংগ্ৰামৰ অধীনস্থ।

 

এজন একাডেমিক লেও নেগ্ৰিয়ে ভেনিচৰ ওচৰৰ পৰ্টো মাৰ্ঘেৰাৰ ৰাসায়নিক কাৰখানাবিলাকত শ্রমিকবাদ প্রতিষ্ঠাৰ বাবে কাম-কাজ কৰিছিল। তেওঁ কেইবাটাও বিপ্লৱী সংগঠন গঢ়ি তোলাত সহায় কৰিছিল।

 

কিন্তু ১৯৭০ চনৰ দ্বিতীয়াৰ্ধত ইটালীৰ শাসক শ্ৰেণীয়ে পৰিস্থিতিটো নিয়ন্ত্রণত আনিবলৈ আৰম্ভ কৰিলে। সেই সময়ত খ্ৰীষ্টান গণতান্ত্ৰিক দলআৰু কমিউনিষ্ট পাৰ্টি মাজত স্বাক্ষৰিত হোৱা ঐতিহাসিক বুজাবুজি বাবেও পৰিস্থিতি নিয়ন্ত্রণ কৰাত সুবিধা হৈছিল। ইফালে উগ্ৰ সোঁপন্থী আৰু আৰক্ষী/ ইন্টেলিজেঞ্চ বিভাগত থকা সিহঁতৰ বন্ধুবিলাকেও হিংসাত্মক উত্তেজনা বৃদ্ধিৰ নীতিগ্ৰহণ কৰিছিল।

 

ইয়াৰ প্রতিক্রিয়া হিচাপে উগ্র বাওঁপন্থীসকলৰ কিছুসংখ্যকে স্বয়ং সংগঠিত শ্ৰমিক শ্ৰেণীটোকেই বিপ্লৱৰ পথত বাধা হিচাপে গণ্য কৰিবলৈ আৰম্ভ কৰিলে। নেগ্রিও তেওঁলোকৰ মাজত এজন আছিল।  আন কিছুমানে সন্ত্ৰাসবাদক আকোঁৱালি ললে। ইয়াৰ ফলাফল হিচাপে শেহত ১৯৭৮ চনত প্ৰাক্তন প্ৰধানমন্ত্ৰী আলডো মৰোক অপহৰণ আৰু হত্যা কৰা হল। নেগ্রিকো এই ঘটনাৰ বাবে অভিযুক্ত কৰা হল আৰু ৩৪ বছৰৰ কাৰাদণ্ড দিয়া হল। তেওঁ এৰা-ধৰাকৈ কেইবাবছৰো কাৰাগাৰত থকাৰ লগতে ফ্ৰান্সতো ১৪ বছৰৰ বাবে নিৰ্বাসনত কটালে। অৱশেষত ২০০৩ চনত তেওঁক মুকলি কৰি দিয়া হল।

 

তেতিয়ালৈকে সমগ্র বিশ্বৰ বিভিন্ন দেশলৈ নেগ্ৰীৰ পাঠকৰ সংখ্যা বৃদ্ধি পাইছিল। কাৰাগাৰৰ পৰাই আমেৰিকাৰ সমালোচক-তত্ত্ববিদ মাইকেল হাৰ্ড্টৰ সৈতে মিলি তেওঁ এম্পায়াৰ”(সাম্রাজ্য) গ্রন্থখন লিখিলে। ইয়াৰ জৰিয়তে তেওঁলোকে নব্বৈৰ দশকৰ সময়ছোৱাৰ  নব্য উদাৰবাদী বিশ্বায়নৰ এক মাৰ্ক্সবাদী বিশ্লেষণ আগবঢ়ালে। ১৯৯৯ চনৰ নৱেম্বৰ মাহত ছিয়াটলত বিশ্ব বাণিজ্য সংস্থা শীৰ্ষ সন্মিলনৰ বিৰুদ্ধে হোৱা গণ প্ৰতিবাদ তথা নতুন পুঁজি-বিৰোধী আন্দোলনৰ উত্থানৰ কিছু সময়ৰ পিছতে (অর্থাৎ ২০০০ চনত) এই গ্রন্থখন প্রকাশ পাইছিল।

 

এই দ্ৰুতগতিত সম্প্ৰসাৰিত হোৱা আন্দোলনটোৰ কৰ্মীসকলৰ মাজত এম্পায়াৰগ্রন্থখনে বিপুল প্ৰভাৱ পেলালে।  এই আন্দোলনটোৰ উচ্চ বিন্দু আছিল ২০০৩ চনৰ ১৫ ফেব্ৰুৱাৰীত ইৰাক আক্ৰমণৰ বিৰুদ্ধে হোৱা বিশাল বিশ্বব্যাপী প্ৰতিবাদ।

 

এম্পায়াৰগ্ৰন্থখনৰ বৈশিষ্ট্য হৈছে - ১৯৬০ আৰু ১৯৭০ৰ দশকত বিকশিত হোৱা এক জংগী মার্ক্সবাদী ফ্রেমৱর্কৰ জৰিয়তে নতুনকৈ বিকশিত হব ধৰা সংগ্ৰামসমূহক  বুজিবলৈ চেষ্টা কৰিছিল। এই গ্রন্থখন শেষ হৈছে এক উমাল আশাবাদৰ সৈতে - কোনো শক্তিয়ে নিয়ন্ত্ৰণ কৰিব নোৱাৰা বিপ্লৱ ...এয়াইতো হৈছে কমিউনিষ্ট হোৱাৰ অদমনীয় লঘুতা(irrepressible lightness) আৰু আনন্দ।

 

১৯৮৯ চনত বাৰ্লিন ৱালৰ পতনৰ পাছত মাৰ্ক্সৰ চিন্তাধাৰাক চবেই নস্যাৎ কৰাৰ সময়তেই হাৰ্ড্ট আৰু নেগ্ৰিয়ে মার্ক্সৰ প্রাসংগিকতা সুন্দৰকৈ প্রকাশ কৰিছিল। কিন্তু এম্পায়াৰআৰু তাৰ পাছৰ দুখন গ্রন্থ মাল্টিটুড (২০০৪) আৰু কমনৱেলথ” (২০১০) এই আটাইকেওখন গ্রন্থৰে দুটা গুৰুতৰ সমস্যা আছিল।

 

প্ৰথম - হাৰ্ড্ট আৰু নেগ্ৰীয়ে যুক্তি দিছিল যে সাম্ৰাজ্যবাদৰ অন্ত পৰিছে।তেওঁলোকে কব বিচাৰিছিল যে পুঁজিবাদে জাতি-ৰাষ্ট্ৰক অতিক্ৰম কৰি সম্প্রতি এক আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় নেটৱৰ্ক শক্তিলৈ পৰিণত হৈছে। পুঁজিৰ বিশ্বায়নৰ ফলত সাম্ৰাজ্যবাদী শক্তিসমূহৰ মাজত ভূ-ৰাজনৈতিক প্ৰতিযোগিতাৰ এক নতুন যুগ আহিব বুলি অনুমান কৰাত তেওঁলোক সম্পূৰ্ণৰূপে ব্যৰ্থ হৈছিল। সম্প্রতি এনে এক যুগতেই আমি বাস কৰি আছোঁ, আৰু তাৰ ফলাফলো ভূগি আছোঁ।

 

দ্বিতীয়তে, হাৰ্ড্ট আৰু নেগ্ৰিয়ে যুক্তি দিছিল যে শ্ৰমিক শ্ৰেণীৰ ঠাই এতিয়া আকাৰহীন বহুত্ব (মাল্টিটুড) দখল কৰিছে; অর্থাৎ এনে অনেক বৈচিত্রময় সত্ত্বা যাক সম্প্রতি পুঁজিয়ে অবদমন কৰি ৰাখিছে। নব্য উদাৰবাদী যুগত শ্ৰমিক শ্ৰেণীৰ মাজত কেনে নতুন নতুন পৰিৱৰ্তন আহিছে এই বিষয়ে হাৰ্ড্ট আৰু নেগ্ৰিয়ে নিশ্চয়কৈ অনেক গুৰুত্বপূৰ্ণ প্ৰশ্ন উত্থাপন কৰিছিল। কিন্তু তেওঁলোকে এই দিশটো বুজাত ব্যর্থ হল যে আজিও পুঁজিবাদ কিন্তু মজুৰি-শ্ৰমৰ শোষণৰ ওপৰতেই নিৰ্ভৰশীল।

 

২০০৩ চনৰ অক্টোবৰ মাহত পেৰিছত অনুষ্ঠিত হোৱা ইউৰোপিয়ান চচিয়েল ফৰাম মোৰ আৰু এন্টনিৰ মাজত এই প্রশ্নবোৰ লৈয়েই এলানি বিতর্ক( debate) হৈছিল। তাৰ মাত্র কিছুদিন পূর্বে তেওঁ জেলৰ পৰা মুক্ত হৈ আহিছিল। তেওঁ এজন সুদক্ষ বক্তা আছিল, আৰু ব্যক্তিগত স্তৰত তেওঁ আছিল এজন নিতান্তই মিতভাষী তথা বিনয়ী মানুহ। কিন্তু তেওঁৰ ৰাজনৈতিক দৃঢ়তা আছিল পাহাৰসম, যি তেওঁক কাৰাগাৰৰ একাকীত্বৰ পৰা মুক্ত কৰি সাম্প্রতিক কালৰ অন্যতম চিন্তাবিদলৈ পৰিণত কৰিলে, যি একবিংশ শতিকাতো মার্ক্সবাদৰ প্রাসংগিকতা সুনিশ্চিত কৰি্লে।

 

মূলঃ এলেক্স কালিনিক

অনুবাদঃ ময়ূৰ চেতিয়া



ৰামৰ অযোধ্যা

  মূলঃ সৰোজ মিশ্ৰ https://kafila.online/2024/01/02/rams-ayodhya-saroj-mishra/ অনুবাদঃ ময়ূ ৰ চেতিয়া   কোৱা হয় -   ৰামৰ জন্ম অযোধ্য...